CYSTERNA BAZYLIKI W STAMBULE

Cysterna Bazyliki (Yerebatan Sarnıcı) to największa podziemna cysterna w Stambule, znana z imponującej architektury i tajemniczej atmosfery. Zbudowana w VI wieku za panowania cesarza bizantyjskiego Justyniana I, była częścią systemu wodociągowego Konstantynopola.

Najważniejsze informacje:

• Cel budowy: Służyła jako zbiornik na wodę pitną dla miasta, zwłaszcza w czasach oblężeń.
• Wymiary: Ma 143 metry długości, 65 metrów szerokości i może pomieścić około 80 tys. m³ wody.
• Konstrukcja: Cysterna składa się z 336 marmurowych kolumn ustawionych w 12 rzędach, które podtrzymują sklepienie.
• Atrakcje:
  • Głowy Meduzy: Dwie kolumny mają bazy ozdobione głowami Meduzy, co budzi zainteresowanie i legendy.
  • Tajemnicza atmosfera podkreślona jest grą świateł i spokojną wodą.
• Lokalizacja: Znajduje się w dzielnicy Sultanahmet, blisko Hagii Sophii i Błękitnego Meczetu.
• Dostępność: Jest popularną atrakcją turystyczną, czynną codziennie.

Cysterna Bazyliki to jedno z najbardziej niezwykłych miejsc w Stambule, łączące historię z unikalnym klimatem.

HISTORIA

Cysterna Bazyliki (Yerebatan Sarnıcı) to jedna z najważniejszych budowli bizantyjskich w Stambule. Ta podziemna cysterna została zbudowana w VI wieku za panowania cesarza Justyniana I Wielkiego, aby zaopatrywać miasto w wodę. Jej nazwa pochodzi od pobliskiej bazyliki, która kiedyś stała na tym terenie.

Historia Cysterny Bazyliki

Powstanie

• Cesarz Justynian I zlecił budowę cysterny w 532 roku, krótko po stłumieniu Powstania Nika, które zniszczyło dużą część Konstantynopola. Cysterna miała zapewnić mieszkańcom wodę w czasach pokoju i wojny.
• Woda była dostarczana z odległych źródeł za pomocą akweduktów Walensa, jednego z najważniejszych systemów wodociągowych starożytności.

Konstrukcja

• Cysterna ma wymiary 143 m długości i 65 m szerokości, a jej pojemność to około 80 tysięcy metrów sześciennych wody.
• Podziemna komora jest podtrzymywana przez 336 kolumn, z których większość pochodzi z wcześniejszych budowli greckich i rzymskich. Ich ponowne wykorzystanie (tzw. spolia) było praktyką typową dla tamtych czasów.

Znaczenie w Bizancjum

• Cysterna była kluczowa dla funkcjonowania Konstantynopola, szczególnie podczas oblężeń, kiedy akwedukty mogły zostać odcięte. Woda z cysterny zasilała pałac cesarski oraz inne budynki w mieście.

Okres osmański

• Po zdobyciu Konstantynopola w 1453 roku, cysterna przestała być intensywnie użytkowana, ponieważ Osmanowie woleli korzystać z wody zbudowanej przez siebie sieci wodociągowej.
• W późniejszych wiekach częściowo popadła w zapomnienie, ale lokalni mieszkańcy wciąż czerpali z niej wodę za pomocą wiader.

Odkrycie i renowacja

• Cysterna została na nowo odkryta w XVI wieku przez podróżnika Pietro Gylliusa, który zauważył, że mieszkańcy dzielnicy czerpali wodę spod ziemi za pomocą otworów w swoich piwnicach.
• W XX wieku cysterna przeszła gruntowną renowację. W latach 80. XX wieku została udostępniona turystom.

Ciekawostki historyczne

• Głowy Meduzy: Dwie kolumny w cysternie mają bazy ozdobione wizerunkami głów Meduzy. Jedna z głów jest umieszczona do góry nogami, a druga bokiem. Pochodzenie tych elementów nie jest do końca znane, ale przypuszcza się, że były częścią wcześniejszych budowli i zostały tu przeniesione.
• Funkcja obronna: W czasie oblężeń cysterny takie jak Yerebatan pozwalały na gromadzenie zapasów wody, co czyniło Konstantynopol praktycznie niezdobytą twierdzą przez wieki.

Znaczenie współczesne

Obecnie Cysterna Bazyliki jest jedną z największych atrakcji turystycznych Stambułu. Dzięki swojej unikalnej atmosferze, oświetleniu i odbiciom kolumn w wodzie przyciąga zarówno historyków, jak i turystów. Regularnie odbywają się tu również wydarzenia kulturalne, takie jak koncerty i wystawy artystyczne.

ARCHITEKTURA

Cysterna Bazyliki (Yerebatan Sarnıcı) to arcydzieło bizantyjskiej inżynierii, które zachwyca swoją monumentalną konstrukcją, starannością wykonania oraz wyjątkową atmosferą. Powstała w VI wieku za panowania cesarza Justyniana I jako podziemny zbiornik wody, który mógł pomieścić aż 80 tysięcy metrów sześciennych wody.

Główne cechy architektoniczne

Rozmiary i układ

• Wymiary cysterny to 143 metry długości i 65 metrów szerokości, co daje łączną powierzchnię ok. 9 800 metrów kwadratowych.
• Konstrukcja składa się z 336 marmurowych kolumn, ustawionych w 12 rzędach po 28 kolumn. Kolumny są rozmieszczone w regularnych odstępach co 4,8 metra.

Kolumny

• Kolumny mają wysokość około 9 metrów i zostały wykonane głównie z marmuru. Większość z nich pochodzi z wcześniejszych budowli greckich i rzymskich, co jest typowym przykładem użycia spoli w czasach bizantyjskich.
• Kapitele kolumn są zróżnicowane:
  • Część zdobiona jest w stylu korynckim (z liśćmi akantu).
  • Inne są proste i mniej ozdobne.

Sklepienie

• Sklepienie cysterny tworzą łuki kolebkowe, które opierają się na kolumnach. Łuki te rozkładają ciężar na całą strukturę, co było kluczowe w zapewnieniu stabilności budowli pod ziemią.
• Konstrukcja jest wzmocniona warstwami cegły i zaprawy wodoodpornej, co pozwalało na utrzymanie wody przez wiele wieków.

Dekoracje

• Najbardziej znanym elementem dekoracyjnym cysterny są głowy Meduzy, które znajdują się u podstaw dwóch kolumn w północno-zachodniej części budowli:
  • Jedna z głów jest umieszczona do góry nogami, a druga bokiem. Prawdopodobnie miało to symboliczne znaczenie lub było praktycznym rozwiązaniem technicznym.
  • Głowy pochodzą z wcześniejszych rzymskich budowli i zostały użyte wtórnie.
• Ornamenty na niektórych kolumnach, jak np. wzory przypominające łzy, dodają unikalnego charakteru wnętrzu.

Oświetlenie i efekty wizualne

• Współczesne oświetlenie podkreśla monumentalność kolumn i tworzy tajemniczą atmosferę, podkreślając odbicia w wodzie.
• System drobnych kanałów pozwala na przepływ wody, co sprawia, że cała przestrzeń wydaje się "pływająca".

Hydraulika i funkcjonalność

• Woda była dostarczana do cysterny przez akwedukty Walensa, które transportowały ją z odległych źródeł na wzgórzach oddalonych o około 19 kilometrów od miasta.
• Dno cysterny zostało wyłożone warstwą wodoodpornej zaprawy, co zapobiegało wyciekom.

Symbolika i znaczenie

• Monumentalność i skala cysterny odzwierciedlają ambicje Cesarstwa Bizantyjskiego, które dążyło do zapewnienia Konstantynopolowi bezpieczeństwa i stabilności.
• Detale architektoniczne, takie jak głowy Meduzy, podkreślają eklektyczny charakter budowli, łącząc elementy sztuki rzymskiej i bizantyjskiej.

Cysterna Bazyliki to nie tylko imponująca budowla techniczna, ale także wyjątkowe dzieło sztuki architektonicznej, które od wieków fascynuje zarówno swoją funkcjonalnością, jak i estetyką. Dziś jest symbolem dawnej potęgi Konstantynopola oraz przykładem geniuszu inżynierów tamtego czasu.